De koloniën van weldadigheid
In het begin van de jaren 1800 werden de koloniën opgericht. Armoede zorgde bij veel mensen tot hongersnood. Veel mensen moesten bedelen, landlopers hadden geen huis om in te wonen. Tevens waren er door sterfte en ziekte veel weeskinderen die doelloos rondliepen.
Generaal Johannes van den Bosch richtte daarom de koloniën van weldadigheid op. Deze hadden als doel de armoede te bestrijden en uiteindelijk de armoede helemaal uit te kunnen roeien. De eerste kolonie werd in het noorden van Nederland in 1818 opgericht.
Frederiksoord was de eerste kolonie waar huizen werden gebouwd. Het moest een plaats zijn waar gezinnen over heel Nederland een nieuw leven konden beginnen. Ze kregen een huis met een stukje armoedige grond dat ze konden gebruiken om van hun eigen voedsel te voorzien.
In ruil voor het werk op het land en in de dierenstallen kregen ze een plaats om te wonen. Mensen die genoeg geld hadden verdiend met werken konden zich terug integreren in de samenleving. Vele mensen zagen hun toekomst binnen de kolonie en bleven er wonen tot ze stierven.
In totaal werden er 7 kolonies opgericht, 5 in Noord-Nederland en 2 in de Belgische Kempen. Arbeiderswoningen werden opgericht, ook grotere gebouwen waar weeskinderen en landlopers werden opgevangen, al dan niet gedwongen. Landlopers, bedelaars en kolonisten die zich niet hielden aan de regels, werden opgesloten in de strafkolonie.
De kolonies werden in die tijd grote dorpen van mensen die grond en dieren dienden te verzorgen om zo uit de armoede te geraken. Er werden scholen opgericht en men kreeg toegang tot ziektezorg, wat in die tijd voor de arme bevolking onbetaalbaar was. Weeskinderen werden opgevangen in de zogenaamde kinderkolonie.
Ongeveer 1 miljoen mensen zijn opgevangen geweest tijdens deze bijna 200 jaar dat de kolonies bestonden. 1 op 16 Nederlanders is aan afstammeling van een bewoner van de kolonies. Na de opheffing van de ‘wet op landlopers’ in 1993 kregen de gebouwen een andere bestemming.
De gebouwen van de kolonies
Een aantal van de gebouwen zijn helaas afgebroken. Gelukkig zijn er nog talloze gebouwen bewaard gebleven. Ze zijn verbouwd tot museum, gevangenis, asielcentrum of opvang voor minder begaafden.
Doorheen de jaren zijn de gebouwen aangepast aan de noden van de huidige tijd. De structuur en de statige buitenzijden zijn meestal bewaard. Zo heb je tot op heden nog steeds een goede indruk van de indrukwerkkende impressie die de gebouwen nog altijd hebben.
De gebouwen van de verschillende koloniën hebben elk hun eigen karakter gekregen. De ene kolonie werd in stervorm gebouwd, een ander kreeg een slotgracht. Sommige koloniën zijn aaneengesloten gebouwen, andere staan dan weer los van elkaar. Meestal krijg je hierdoor een duidelijk verschil tussen de vrije en onvrije kolonies.
Wandelen in de koloniën van weldadigheid
Heden te dage zijn de koloniën een prachtig gebied om te gaan wandelen, fietsen of paardrijden. Doorheen de brede, statige dreven krijg je reeds een gevoel dat er in die tijd veel orde gewenst was. Het lijkt zelfs of de bomen, die naast de wegen staan, perfect uitgemeten op een rijtje staan op een vooraf bepaalde afstand.
De bomen die zo mooi naast de weg zijn aangeplant brengen dadelijk dat stuk rust mee, dat ik af en toe mis in de dagelijkse chaos. Het lijkt wel of ze willen zeggen : blijf maar op het rechte pad, je komt er wel…net wat de mensen die er geleefd hebben nodig hadden.
In die tijd was men reeds van mening dat de buitenlucht en een gestructureerde omgeving de mensen goed zou doen. Voornamelijk het mentale aspect dat mensen op het rechte pad moest brengen werd belangrijk…iets wat vele mensen de laatste jaren opnieuw opzoeken.
Breng tijdens je wandelingen zeker een bezoekje aan de begraafplaatsen van de toenmalige bewoners. De rust die er heerst wordt hier samen met een vleugje dramatiek gecombineerd. Het is een ander gevoel als op begraafplaatsen van bv. oorlogsslachtoffers. Het is serener en toch voel je het verlies dat de mensen hier geleden moeten hebben.
De 7 kolonies op een rijtjes
- Frederiksoord (NL) : de eerste kolonie die werd opgericht, de rechte wandel- en fietsroutes leiden je rond op een domein van 310 hA langsheen de oude gebouwen. In deze proefkolonie begon het sociale experiment van de generaal. Het dankt zijn naam aan prins Frederik van Oranje
- Wilheminaoord (NL) : deze kolonie sluit aan bij Frederiksoord, het omvatte 3 kleine kolonies vlak bij elkaar op een domein van bijna 800hA. Het sluit aan bij het nationaal park Fries-Drentse Wold, één van de mooiste natuurgebieden die Europa rijk is. Nu bevindt zich er een groot zorgcomplex op deze plaats.
- Willemsoord (NL) : op een boogscheut van de kolonie Frederiksoord ligt deze kolonie. Hier gaan oud en nieuw mooi in elkaar over op een domein van 130hA. Het centrale plein is de blikvanger van deze kolonie
- De ommerschans (NL) : de eerste strafkolonie van de Maatschappij van Weldadigheid. Nu is het er heerlijk fietsen en wandelen op een domein van 800hA, de vroegere gesloten kolonie, in de vorm van een ster, heeft duidelijk sporen nagelaten
- Wortel Kolonie 5 (BE) : net over de Nederlandse grens, een onvrije kolonie waar aparte boerderijen werden opgericht op een domein van 400 hA, uit de oude gebouwen ontstond een gevangenis, bezoekerscentrum en kinderboerderij, wandelingen zijn te combineren met Merksplas kolonie
- Veenhuizen (NL) ; de grootste kolonie van meer dan 1600hA en het meest noordelijke met prachtige historische gebouwen, aangevuld met prachtige natuur met veel water en veengebieden. Paardrijliefhebbers komen hier ook aan hun trekken en kunnen hun paarden stallen op de Kampeerplaats Pastoorserf
- Merksplas Kolonie 7 (BE) : 554ha groot, met recent gerenoveerde gebouwen en nog een prachtige kerk, de oude varkenstallen zijn omgevormd tot museum, breng zeker een bezoekje aan de begraafplaats, de woningen zijn gerenoveerd en verpacht aan lokale bewoners.
Fietsroutes doorheen de koloniën
Talrijke fietsroutes zijn aangelegd doorheen de paden van de kolonies. Ze leiden je op deze routes langsheen verscheidene historische gebouwen van de domeinen. Fietsknooppunten bieden je de mogelijkheid om de verschillende kolonies met elkaar te verbinden.
Paardrijden en menroutes in de kolonies
De brede lanen bieden je de mogelijkheid om met paard en koets op deze domeinen rond te rijden. Ze zullen je kilometers plezier verschaffen. Heb je het paard onder het zadel, dan kan je de smallere paden ook wel opzoeken.
De kolonies worden werelderfgoed?
Veel van deze domeinen behoren reeds tot natuurdomeinen, zijn een deel van beschermde dorpszichten op beschermd landschap. Door de bescherming van deze natuur en de cultuurhistorische waarde van de gebouwen kunnen ze nog een iets grotere titel verkrijgen…
Een samenwerking tussen België en Nederland bekommert zich om de kolonies tot werelderfgoed te maken. Het dossier loopt sinds 2017 en nog steeds in behandeling. Laat ons hopen dat ze de titel krijgen die ze verdienen.
StudioBenelux.com 